آیا جنگ با اسرائیل زنجیره تأمین آهن و فولاد ایران را تهدید می‌کند؟
تقاطع سیاست و صنعت در لحظات بحرانی
صنعت فولاد و آهن آلات ایران، یکی از بزرگ‌ترین و استراتژیک‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور است که هم در بازار داخلی و هم در صادرات، نقش حیاتی ایفا می‌کند. اما زمانی که بحث جنگ با کشوری مانند اسرائیل مطرح می‌شود، ابعاد تهدید فراتر از نظامی است.
این سؤال اکنون بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد: در صورت بروز جنگ با اسرائیل، چه بر سر زنجیره تأمین فولاد ایران خواهد آمد؟ پاسخ به این سؤال، نیازمند بررسی لایه‌های مختلفی از تهدیدهای مستقیم و غیرمستقیم است.
بخش اول: مفهوم زنجیره تأمین فولاد در ایران
۱. اجزای کلیدی زنجیره تأمین آهن‌آلات
زنجیره تأمین آهن و فولاد شامل مراحل زیر است:
استخراج سنگ آهن (معادن گل گهر، چادرملو، سنگان)
تولید گندله و آهن اسفنجی
ذوب و تبدیل به شمش
نورد برای تولید میلگرد، تیرآهن، ورق و سایر مقاطع
حمل به انبارها و بازار مصرف
۲. نقش بنادر، انرژی و حمل‌ونقل در این زنجیره
حمل سنگ آهن، واردات برخی آلیاژها و صادرات محصولات نهایی مانند ورق یا تیرآهن از طریق بنادری چون بندرعباس، امام خمینی، و چابهار انجام می‌شود. وابستگی به انرژی برق و گاز برای تولید فولاد نیز بسیار بالاست.
بخش دوم: سناریوهای احتمالی تهدید در صورت جنگ با اسرائیل
۳. حمله به زیرساخت‌های انرژی
کارخانه‌هایی مانند فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و ذوب آهن اصفهان به شدت به برق و گاز وابسته‌اند. در صورت حمله یا خرابکاری به تأسیسات انرژی، بخشی از تولید متوقف می‌شود.
۴. اختلال در حمل‌ونقل دریایی
یکی از اولین واکنش‌های بازار به درگیری نظامی، بسته‌شدن مسیرهای کشتیرانی است. اگر تنگه هرمز یا دسترسی به بنادر هدف حمله قرار گیرد، واردات فروآلیاژها و صادرات فولاد دچار وقفه می‌شود.
قیمت روز میلگرد | قیمت امروز تیرآهن 18 ذوب آهن
۵. حملات سایبری به سیستم‌های صنعتی
اسرائیل سابقه‌ی طولانی در جنگ‌های سایبری دارد (مثال: حمله استاکس‌نت). حمله به سیستم‌های کنترلی کارخانه‌های فولاد، می‌تواند فرآیند تولید را مختل یا آلوده کند.
بخش سوم: تأثیرات اقتصادی جنگ بر صنعت فولاد
۶. جهش نرخ ارز و تأثیر بر هزینه مواد اولیه
جنگ موجب بی‌ثباتی ارزی می‌شود. افزایش نرخ دلار مستقیماً قیمت میلگرد، تیرآهن و ورق را در بازار داخلی بالا می‌برد.
۷. افزایش قیمت‌های جهانی فولاد و رقابت‌پذیری صادرات
در صورت افزایش تنش در منطقه، بازارهای جهانی فولاد نیز دچار شوک قیمتی می‌شوند. ممکن است فرصت‌هایی برای صادرات ایران ایجاد شود، اما در صورت محدودیت‌های لجستیکی، بهره‌برداری از این فرصت دشوار خواهد بود.
۸. ایجاد بازار سیاه برای آهن‌آلات
هم‌زمان با اختلال در عرضه رسمی، دلال‌ها و واسطه‌ها اقدام به احتکار کرده و قیمت‌ها را غیرواقعی بالا می‌برند. این موضوع در بحران‌هایی مانند تحریم‌ها نیز مشاهده شده است.
بخش چهارم: واکنش بازار داخلی به سناریوی جنگی
۹. خرید هیجانی و افزایش تقاضا
پروژه‌های ساختمانی، انبارداران و حتی مصرف‌کنندگان خرد، به‌محض شنیدن اخبار جنگ، اقدام به خرید گسترده آهن‌آلات می‌کنند. همین رفتار به‌تنهایی باعث کمبود موجودی و افزایش لحظه‌ای قیمت‌ها می‌شود.
۱۰. تعلیق پروژه‌های عمرانی
دولت در شرایط بحرانی ممکن است بودجه پروژه‌های عمرانی را متوقف یا محدود کند. همین موضوع باعث کاهش تقاضای عمومی برای آهن و نوسان شدید قیمت‌ها خواهد شد.
بخش پنجم: آسیب‌پذیری‌های خاص صنعت فولاد ایران
۱۱. تمرکز جغرافیایی کارخانه‌ها
بیشتر کارخانه‌های تولید فولاد در جنوب و مرکز کشور مستقر هستند. تمرکز جغرافیایی آن‌ها در نزدیکی مراکز انرژی و صنعتی، ریسک آسیب‌پذیری را افزایش می‌دهد.
۱۲. وابستگی به واردات برخی مواد اولیه
اگرچه ایران تولیدکننده بزرگ فولاد است، اما همچنان در برخی فروآلیاژها، الکترود گرافیتی و مواد نسوز وابسته به واردات است. در شرایط جنگی، واردات این اقلام به شدت دشوار خواهد شد.
۱۳. فقدان ذخایر راهبردی آهن‌آلات
برخلاف نفت یا گندم، ذخایر استراتژیک رسمی برای آهن‌آلات در کشور وجود ندارد. این موضوع آسیب‌پذیری بازار را در بحران‌ها بیشتر می‌کند.
بخش ششم: سناریوهای تقویت تاب‌آوری زنجیره تأمین
۱۴. توزیع جغرافیایی هوشمند کارخانه‌ها
سیاست‌گذاری برای ایجاد کارخانه‌های فولاد در مناطق کم‌ریسک‌تر مانند شرق کشور (سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی) می‌تواند تمرکز تولید را کاهش دهد.
۱۵. ایجاد انبارهای اضطراری توسط دولت
ایجاد ذخایر آهن آلات توسط وزارت صمت در شهرهای کلیدی می‌تواند در زمان بحران، بازار را از انفجار قیمتی حفظ کند.
۱۶. مقاوم‌سازی سایبری سیستم‌های صنعتی
کارخانه‌های فولاد باید به‌صورت جدی در زیرساخت سایبری خود سرمایه‌گذاری کرده و در برابر حملات احتمالی اسرائیل آماده باشند.
بخش هفتم: تجربه جنگ و صنعت فولاد در کشورهای دیگر
۱۷. اوکراین و تداوم تولید فولاد در جنگ
اوکراین با وجود درگیری نظامی، بخشی از کارخانه‌های خود را به مناطق امن منتقل کرد. حتی برخی خطوط تولید به کشورهای همسایه واگذار شد.
۱۸. تجربه ایران در جنگ تحمیلی
در دوران جنگ ایران و عراق، کارخانه ذوب آهن اصفهان بارها هدف حمله هوایی قرار گرفت اما با مدیریت بحران و انبارهای محافظت‌شده، تولید ادامه یافت.
فولاد ایران در نقطه تلاقی امنیت و اقتصاد
در پاسخ به سؤال اصلی: بله، جنگ با اسرائیل می‌تواند زنجیره تأمین آهن و فولاد ایران را تهدید کند. اما این تهدید به معنای فروپاشی نیست، بلکه نیازمند آمادگی، هوشمندی و تدابیر پیشگیرانه است.
از محافظت از بنادر و تأسیسات گرفته تا مقاوم‌سازی سایبری و شکل‌دهی ذخایر اضطراری، همه این‌ها ابزارهایی برای عبور از بحران هستند. صنعت فولاد ایران یکی از نقاط قوت اقتصاد ملی است و باید با نگاهی استراتژیک در برابر تهدیدات آتی حفظ شود.
