آیا میلگرد زنگ زده قابل استفاده است؟
آهن همیشه بخش جدانشدنی از کار من در بازار مصالح بوده است. هر روز با انواع میلگردها سروکار دارم و بارها پیش آمده که موقع تخلیه یا انبار کردن، متوجه زنگ زدگی سطحی روی میلگردها شده ام. اولین چیزی که به ذهن هر کسی در این موقعیت می‌رسد اینه: واقعاً میلگرد زنگ زده قابل استفاده است؟
تجربه شخصی من نشان داده که پاسخ این سوال به سادگی «بله یا خیر» نیست! بعضی وقت ها این زنگ فقط سطحی است و با برس یا سندبلاست کاملاً تمیز می‌شود و هیچ مشکلی برای مقاومت سازه ایجاد نمی‌کند، اما در مواردی هم زنگ زدگی تا عمق فولاد نفوذ کرده و استفاده از آن اشتباه بزرگی است.
برای مشاوره رایگان و خرید انواع میلگرد با کارشناسان فنی ما در آهن123 تماس بگیرید. 02122336060
ما در آهن123 تمام مواردی که میتوانید بدون خطر از میلگرد زنگ زده استفاده کنید! و مواردی که اصلا نباید این کار را کنید را با عکس و جدول علائم برایتان توضیح داده ایم.
چرا اصلاً میلگرد زنگ می‌زند؟
قبل از هر قضاوتی، بهتر است بدانیم این لایه نارنجی رنگ از کجا می‌آید؟ آهن وقتی در تماس مداوم با هوا و رطوبت قرار می‌گیرد، شروع به واکنش شیمیایی با اکسیژن می‌کند و به‌تدریج لایه ای نارنجی رنگ روی سطح میلگرد به وجود می‌آید! این واکنش همان اکسید شدن فولاد کربنی است که باعث زنگ زدگی می‌شود.
از آن‌جا که میلگردها معمولاً در فضای باز و در شرایط متفاوت آب‌و‌هوایی نگهداری می‌شوند، مخصوصاً در مناطق مرطوب شمال یا کنار دریا، این تغییر رنگ کاملاً معمولی است و به دلیل ماهیت خود آهن رخ می‌دهد.
در واقع زنگ زدگی، نتیجه ی طبیعی تعامل فولاد با محیط اطراف است، نه نشانه ی بی‌کیفیتی میلگرد.
(ما در مقاله ” زنگ‌زدگی آهن آلات، علت ها و پیامد های آن ” به طور کامل درباره دلایل این موضوع توضیح داده ایم)
تفاوت زنگ زدگی و خوردگی چیست؟
خیلی ها تصور می‌کنند زنگ زدگی و خوردگی آهن یکی هستند، اما در واقع تفاوت مهمی میانشان وجود دارد. خوردگی یک واژه ی کلی برای هر نوع فرسایش یا تخریب فلز در اثر تماس با محیط اطراف است؛ مثلاً آب، نمک یا مواد شیمیایی می‌توانند باعث آن شوند.
زنگ زدگی فقط یک نوع از خوردگی است که مخصوص آهن و فولاد اتفاق می‌افتد و همان لایه نارنجی رنگ روی سطح میلگرد را ایجاد می‌کند.
در مقابل، خوردگی‌های دیگر مثل خوردگی حفره ای یا شیاری ممکن است بدون نشانه ظاهری باشند و درون میلگرد پیش بروند؛ همین موضوع باعث می‌شود در مراحل ساخت و ساز آسیب‌زننده تر از زنگ زدگی سطحی باشند.
(ما در مقاله انواع خوردگی میلگرد در بتن به طور کامل در باره خوردگی توضیح داده ایم.)
چه مدل زنگ زدگی های مشکل ساز نیستند؟
خیلی از آدم‌ها وقتی میلگرد زنگ زده می‌بینن سریع فکر می‌کنن خراب شده، اما خبر خوب اینه که همه زنگ ها خطرناک نیستن! بعضی مدل‌های زنگ زدگی هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنن و حتی مفید هم هستن. مثلاً وقتی میلگرد مدت کوتاهی در هوای آزاد یا جای مرطوب بمونه، یه لایه خیلی نازک زرد یا نارنجی رویش دیده می‌شه. این لایه فقط روی سطحه، به عمق آهن نفوذ نمی‌کنه و با یه دستمال یا برس سیمی خیلی راحت پاک می‌شه.
از نظر فنی، همین زنگ سطحی باعث زبرتر شدن سطح میلگرد می‌شه و کمک می‌کنه بتن بهتر بهش بچسبه. یعنی چسبندگی بتن و میلگرد بیشتر می‌شه و سازه محکم‌تر درمیاد. طبق مقررات ملی ساختمان ایران و استانداردهای بین المللی، میلگردی که فقط این نوع زنگ سطحی رو داره کاملاً قابل استفاده‌ست و نیازی به نگرانی نیست.
جدول مشخصات میلگرد زنگ زده بدون خطر
| ویژگی | توضیحات | نتیجه در استفاده ساختمانی |
| ظاهر زنگ | رنگ زرد یا نارنجی روشن، حالت پودری شبیه گرد و غبار | نشان‌دهنده ی زنگ زدگی سطحی و قابل‌تمیز شدن است |
| روش تشخیص | پاک شدن آسان با دستمال یا برس سیمی، بدون نفوذ در فلز | میلگرد پس از تمیزکاری برای بتن‌ریزی مناسب است |
| عمق تأثیر | فقط روی سطح میلگرد؛ بدون آسیب به استحکام فولاد | ایمن و قابل استفاده مطابق استانداردها |
| اثر فنی بر بتن | افزایش زبری و چسبندگی بین فولاد و بتن | تقویت اتصال و افزایش مقاومت سازه |
| وضعیت مجاز بودن | تأییدشده در استانداردهای ملی و جهانی ساختمان | استفاده ی بدون محدودیت در پروژه های عمرانی |
چه مدل زنگ زدگی های خرناک هستند؟
برخلاف زنگ زدگی های سطحی که بی‌خطرن، یه نوع دیگه از زنگ زدگی هست که واقعاً خطرناکه و نباید از اون میلگرد تو هیچ ساختمونی استفاده بشه. این زنگ وقتی ایجاد می‌شه که میلگرد مدت زیادی توی محیط مرطوب بمونه، مثلاً زیر بارون، روی خاک یا توی انبار خیس. کم‌کم آهن خورده می‌شه و از داخل ضعیف می‌گردد.
در نتیجه قدرتش کم می‌شه و دیگه نمی‌تونه مثل قبل بار سازه رو تحمل کنه، که این یعنی خطر برای تمام ساختمان!
زنگ زدگی عمیق یا پوسته‌شده رنگش تیره‌تره، بین قهوه ای تا سیاه دیده می‌شه و سطح میلگرد پوسته پوسته می‌شه. وقتی با برس یا دست بهش بزنی، تکه های زنگ جدا می‌شن و زیرش پر از چاله و خوردگیه. حتی با چشم معمولی هم می‌شه دید که قطر میلگرد کمتر شده.
این نوع زنگ چسبندگی میلگرد و بتن رو هم از بین می‌بره و ممکنه در آینده ترک یا شکست در سازه ایجاد کند.
جدول زنگ زدگی خطرناک میلگرد
| مورد | توضیح | نتیجه |
| ظاهر | رنگ قهوه ای تیره تا سیاه، پوسته پوسته و خشن | نشانه زنگ زدگی عمیق و آسیب جدی |
| تشخیص | پوسته ها راحت جدا می‌شن ولی زیرش چاله و خوردگی هست | قطر میلگرد کم شده و مقاومتش پایین میاد |
| شرایط ایجاد | انبار مرطوب، تماس با خاک یا باران اسیدی | باعث خوردگی واقعی فلز |
| اثر روی بتن | چسبندگی بین بتن و میلگرد کمتر می‌شه | خطر ترک و ضعف در سازه |
| وضعیت استفاده | طبق استاندارد ممنوعه | غیرقابل استفاده در ساخت و ساز |
چرا این نوع زنگ زدگی میلگرد اینقدر خطرناک است؟
زنگ زدگی عمیق میلگرد خیلی خطرناکه چون باعث ضعیف شدن خودش و کل سازه می‌شه. وقتی آهن مدت زیادی توی رطوبت یا محیط خورنده بمونه، قسمتی از فلز تبدیل به پودر زنگ می‌شه و قطر میلگرد کم می‌گرده. هرچقدر قطر کمتر بشه، قدرت تحمل فشار هم پایین‌تر میاد.
از طرفی این زنگ عمیق آج های روی میلگرد رو صاف می‌کنه، در حالی‌که همین آج ها هستن که باعث چسبیدن بتن به میلگرد می‌شن. وقتی آج ها از بین برن، بتن درست به میلگرد نمی‌چسبه و مقاومت سازه کم می‌شود.
میلگرد زنگ خورده ی عمیق معمولاً وزنش هم کمتر از حد استاندارده، یعنی بخشی از فلزش از بین رفته. روی سطحش هم چاله و حفره ایجاد می‌شه که باعث تمرکز فشار در اون نقاط می‌گرده و ممکنه ناگهانی بشکنه. به همین دلیل، استفاده از میلگردهایی که این نوع زنگ زدگی رو دارن، کاملاً ممنوعه و خطر زیاد برای ایمنی ساختمان داره.
جدول بررسی میلگرد زنگ زده مثل مهندس ناظر
| مرحله | روش انجام | نتیجه قابل قبول | نتیجه مشکل‌دار | نکته فنی |
| قدم اول – بازرسی چشمی | نگاه دقیق به رنگ و سطح میلگرد | رنگ نارنجی یا زرد روشن، زنگ پودری، آج ها سالم و برجسته | رنگ قهوه ای یا سیاه، زنگ پوسته پوسته، آج ها خورده یا صاف شده | زنگ سطحی مشکلی نداره اما پوسته‌دار نشانه خوردگی عمیقه |
| قدم دوم – آزمون برس سیمی | کشیدن برس سیمی دستی روی بخش زنگ زده | زنگ پاک می‌شود و سطح زیرین فلز صاف و تمیز دیده می‌شود | پوسته ها جدا می‌شن ولی سطح زیرین ناهموار و پر از حفره است | اگر حفره وجود داشت، میلگرد ضعیف شده و مشکوک است |
| قدم سوم – آزمون وزن استاندارد | بریدن یک نمونه ی تمیز، وزن‌کردن با ترازوی دقیق و مقایسه با جدول اشتال | وزن مطابق با جدول اشتال؛ یعنی میلگرد سالم است | وزن کمتر از حد استاندارد؛ نشان از از بین رفتن بخشی از فلز | در صورت کاهش وزن زیاد، کل محموله غیرقابل استفاده است |
از نظر قانونی مشکلی برای استفاده از میلگرد زنگ زده وجود دارد؟
بر اساس گفته های مبحث نهم مقررات ملی ساختمان و آیین‌نامه بتن ایران (آبا)، میلگرد زنگ زده همیشه غیرقابل‌استفاده نیست، فقط باید نوع زنگ زدگی‌اش بررسی شود. اگر زنگ به صورت سطحی باشد و میلگرد پوسته پوسته نشده باشد، استفاده از آن در بتن ایرادی ندارد.
اما وقتی زنگ به شکل ورقه ای یا همراه با خوردگی عمیق دیده شود، میلگرد باید تمیز و آزمایش شود تا مطمئن شویم هنوز مقاومت لازم را دارد. این آیین‌نامه ها تأکید می‌کنند که میلگرد باید در محیطی خشک و بدون تماس با خاک یا رطوبت نگهداری شود تا اصلاً به مرحله زنگ زدگی خطرناک نرسد.
برای تمیز کردن، قانون می‌گوید روش سندبلاست (ماسه پاشی) بهترین انتخاب است و برس سیمی فقط برای زنگ های سبک کاربرد دارد. بعد از تمیزکاری، قطر و مقاومت میلگرد حتماً باید با جدول استاندارد مقایسه شود.
معمولاً میلگردهای باکیفیت مثل میلگرد 14 ابهر در برابر زنگ زدگی مقاومت بیشتری دارند و نگهداری‌شان راحت‌تر است.
در همین سطح، میلگرد 14 ذوب آهن هم جزو محصولات معتبر و قابل اعتماد برای ساختمان سازی محسوب می‌شود.
جدول خلاصه ضوابط آیین نامه ای برای استفاده از میلگرد زنگ زده
| نوع زنگ زدگی میلگرد | وضعیت طبق آیین‌نامه | اقدامات لازم |
| زنگ زدگی سطحی و پودری | مجاز | نیازی به اقدام خاصی نیست. |
| زنگ زدگی پوسته شده | مشروط | باید ابتدا سندبلاست شود. |
| خوردگی عمیق و حفره ای | مشروط | ابتدا سندبلاست شده، سپس آزمایش‌های مکانیکی و ابعادی انجام شود. |
| کاهش وزن بیش از حد مجاز | غیرمجاز | کل محموله باید رد شود. |
روش های تمیز کردن میلگرد زنگ زده
در صورتی که میلگرد دچار زنگ زدگی سطحی شده باشد، می‌توان با استفاده از روش‌های مختلف آن را تمیز کرد. این روش‌ها شامل:
استفاده از برس سیمی دستی: این روش برای تمیز کردن میلگردهای با زنگ زدگی سطحی مناسب است.
استفاده از فرز برقی با برس سیمی: این روش برای تمیز کردن میلگردهای زنگ زده در پروژه های کوچک تا متوسط مفید است.
سندبلاست (ماسه پاشی): این روش برای پروژه های بزرگ و زمانی که تمیزکاری سریع و با کیفیت بالا مورد نیاز است، مناسب است.
واترجت: این روش برای پروژه هایی که تولید گرد و غبار در آن‌ها مشکل ساز است، کاربرد دارد.
مواد شیمیایی زنگ بر: در این روش از مواد شیمیایی خاص برای پاکسازی زنگ زدگی استفاده می‌شود، اما به دلیل خطرات آن، توصیه نمی‌شود.
(ما در مقاله ” 10 تکنیک طلایی نجات آهن از زنگ زدگی ” به طور کامل بهترین روش ها را به شما معرفی کرده ایم.)
مقایسه روش‌های زنگ زدایی میلگرد
| روش | کاربرد اصلی | سرعت | هزینه | نکات مورد توجه |
| برس سیمی دستی | تعداد محدود، تست اولیه | بسیار کند | بسیار کم | کار فیزیکی زیاد، ناکارآمد |
| فرز با برس سیمی | پروژه های کوچک و متوسط | متوسط | کم | رعایت ایمنی ضروری است |
| سندبلاست | پروژه های بزرگ، کیفیت بالا | بسیار سریع | بالا | مؤثرترین روش، نیازمند متخصص |
| واترجت | پروژه های حساس به گرد و غبار | سریع | بالا | بدون گرد و غبار، خطر زنگ زدگی مجدد |
جمع بندی سرانگشتی ساده درباره اینکه آیا میلگرد زنگ زده قابل استفاده است یا نه؟
میلگرد زنگ زده همیشه غیرقابل استفاده نیست؛ فقط نوع زنگ زدگی اهمیت دارد. اگر زنگ به صورت پودری و سطحی باشد و با برس سیمی پاک شود، استفاده از آن در بتن کاملاً مجاز است.
ما اگر زنگ به شکل ورقه ای و پوسته پوسته است و باعث خورده شدن آج ها یا کاهش قطر میلگرد شده، باید آن را از چرخه ساخت خارج کرد چون خطر جدی برای استحکام سازه محسوب می‌شود. شناخت تفاوت این دو حالت، کلید تصمیم‌گیری درست در پروژه های بتنی است.
برای خرید انواع میلگرد استاندارد و مشاوره تخصصی، کارشناسان ما همیشه آماده پاسخگویی به شما هستند، همچنین برای استعلام قیمت روز انواع آهن آلات به سایت آهن 123 سر بزنید.
