میلگرد رکابی چیست و چرا در هر سازه ای باید آن را جدی گرفت؟
من سالهاست که در بازارآهن آلات کار می کنم، و این را خوب میدانم که قطعاتی هستند که شاید اندازه مصالح اصلی به چشن نیایند! اما وجودشان در ساخت و ساز لازم است. و یکی از مهم ترین این قطعات، میلگرد رکابی می باشد.
ما در آهن 123 با بیش از 20 سال تجربه، میخواهیم خیلی دقیق به همراه تصویر و جدول تمام ویژگی ها، نوع بکارگیری و همه زیر و بم میلگرد رکابی را به شما معرفی کنیم.
میلگرد رکابی چیست؟
میلگرد رکابی U شکل است و کارش مقاومت ساختمان و جفت و بست شدن بقیه میلگردها کنارهم بکار می رود.
میلگرد رکابی یا U-Bar نوعی خاموت باز هست که با خمکاری سرد میلگرد ساده یا آجدار گرید( A2 یا A3 ) ساخته میشه. شکلش شبیه حرف “U” انگلیسی یا رکاب زین اسب هست و همین باعث شده این اسم رو بگیره.
برخلاف خاموت های بسته که میلگردهای طولی رو کامل محاصره می کنن، میلگرد رکابی کارش مقاومت ساختمان و جفت و بست شدن بقیه میلگردها کنارهم است. این قطعه علاوه بر افزایش مقاومت سازه، فاصله مناسب بین میلگردهای افقی یا عمودی رو حفظ می کنه و نقش خیلی مهمی توی اجرای دقیق آرماتوربندی دارد.
ویژگی‌های اصلی میلگرد رکابی
| ویژگی | توضیحات |
| شکل ظاهری | خمکاری سرد به شکل حرف U انگلیسی، شبیه رکاب زین اسب، برای اتصال و نگهداری میلگردهای دیگر کنار هم. |
| انتهای میلگرد (قلاب ها) | دو سر میلگرد دارای قلاب برای گیرایی حداکثری در بتن است. انواع قلاب ها شامل خم ۹۰ درجه (رایج ترین نوع)، خم ۱۳۵ درجه (گیرایی بیشتر و مقاومت بهتر در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله) و خم ۱۸۰ درجه یا چنگک (بیشترین مهار و چسبندگی در بتن). |
| سایزهای پرکاربرد | قطر ۸، ۱۰ و ۱۲ میلی متر |
| جنس | ساخته شده از میلگرد ساده یا میلگرد آجدار با گرید A2 و A3 |
| وظایف اصلی | 1. حفظ فاصله استاندارد بین میلگردها 2. افزایش مقاومت برشی سازه 3. بهبود عملکرد سازه در برابر نیروهای جانبی مثل زلزله و باد |
در کجا فقط باید از میلگرد رکابی استفاده کرد؟
میلگرد رکابی توی آرماتوربندی فقط نقش نگهدارنده نداره، بلکه بخش مهمی از سیستم باربری سازه ست. مخصوصاً وقتی از میلگرد 14 آجدار ذوب آهن ساخته بشه، نتیجه کار دقیق تر و مقاوم تر می شود. سه جای اصلی هست که شاید بتوان گفت ۹۰ درصد اهمیت میلگرد رکابی در همین سه کاربرد خلاصه می شود.
تنظیم دقیق فاصله بین شبکه های آرماتور (مهم‌ترین کاربرد)
در فونداسیون های گسترده، دال‌های دو شبکه و دیوارهای برشی، دو لایه مش آرماتور بالا و پایین یا دو طرف دیوار قرار دارد. فاصله بین این دو باید میلی‌متری دقیق باشد؛ کوچک‌ترین تغییر باعث افت عملکرد خمشی و بهم‌ریختگی محاسبات می شود.
اینجاست که میلگرد رکابی مثل پایه ای محکم عمل کرده و شبکه بالا را با فاصله ای یکنواخت و پایدار روی شبکه پایین نگه می‌دارد؛ حتی در بتن‌ریزی سنگین. این نقش را هیچ ابزار دیگری با این دقت نمی تواند انجام دهد.
کجا این کاربرد را می بینیم؟
- فونداسیون نواری و گسترده
- دال بتنی دو شبکه
- دیوار برشی
افزایش مقاومت برشی و جلوگیری از کمانش
میلگرد رکابی، مشابه خاموت، جلوی گسترش ترک های قطری ناشی از نیروهای برشی را می گیرد و با “دوختن” این ترک‌ها، مانع تخریب بتن می شود. همچنین با درگیر کردن میلگرد های طولی، از کمانش آن ها تحت فشار سنگین جلوگیری می کند و عملکرد ستون‌ها و دیوارها را تثبیت می کند.
تثبیت آرماتورها در دیوارهای برشی و ستون ها
در دیوارهای بتنی بلند یا ستون‌ها، دو شبکه میلگرد قائم وجود دارد که اتصال آن ها سخت و حساس است. میلگرد رکابی (گاهی همراه میلگرد سنجاقی) افقی بین این دو شبکه قرار گرفته و آن ها را به هم قلاب می کند. این کار هم سرعت اجرای آرماتوربندی را زیاد می کند و هم پایداری سازه را قبل و هنگام بتن ریزی تضمین می کند.
تفاوت میلگرد رکابی با سایر میلگردها در چیست؟
| ویژگی مقایسه | میلگرد رکابی (U-Bar) | میلگردهای طولی (اصلی) | خاموت بسته (تنگ) |
| نقش اصلی | ۱. تنظیم فاصله دقیق بین شبکه ها۲. تحمل نیروی برشی | تحمل نیروهای خمشی (کشش و فشار) | ۱. تحمل نیروی برشی۲. تحمل نیروی پیچشی |
| شکل ظاهری | U شکل (باز)، با دو قلاب | شاخه های بلند و مستقیم | مربع، مستطیل، دایره (بسته) |
| تفاوت اصلی | بهترین گزینه برای فاصله‌گذاری بین دو مش آرماتور. در تحمل پیچش ضعیف‌تر از خاموت بسته است. | اسکلت اصلی باربر سازه در برابر خمش هستند. | بهترین گزینه برای تحمل همزمان برش و پیچش. محصورکنندگی عالی برای هسته بتن دارد. |
| مثال کاربردی | فاصله انداز بین مش بالا و پایین فونداسیون. | میلگرد ۱۴ آجدار A3 ابهر که در طول تیر کار گذاشته شده. | خاموت مربعی دور میلگردهای یک ستون. |
میلگرد رکابی جزو خاموت هاست و دو کار مهم داره؛ مخصوصاً برای نگه داشتن فاصله بین میلگردها.
مزایا و معایب استفاده از میلگرد رکابی
| نقاط قوت | محدودیت ها |
| اجرای آسان و سریع؛ نصب راحت‌تر نسبت به خاموت های بسته | مقاومت پیچشی کمتر نسبت به خاموت های بسته |
| تثبیت دقیق آرماتورها و حفظ فاصله بین شبکه های میلگردی | نیاز به دقت بالا در ساخت (زاویه خم، طول قلاب، شعاع خم) |
| افزایش مقاومت برشی و جلوگیری از ترک‌های برشی در بتن | کارایی محدود در تیرهایی با پیچش شدید |
| سبک و کم‌حجم؛ حمل و نقل و انبار کردن آسان در کارگاه | وابستگی عملکرد به رعایت دقیق استانداردها و نقشه ها |
نکات اجرایی میلگرد رکابی
- قبل از برش، اندازه دقیق ارتفاع، عرض و قلاب رو بگیر.
- ارتفاع و عرض رو طبق نقشه و سازه تنظیم کن.
- قلاب ها رو محکم و با زاویه استاندارد خم کن.
- خمکاری با ابزار درست انجام بشه تا میلگرد آسیب نبینه.
- همه اندازه ها با نقشه و استاندارد چک بشه.
- قبل نصب، کیفیت و ابعاد رو دوباره کنترل کن.
استاندارد خمکاری میلگرد رکابی
خمکاری میلگرد رکابی از مراحل حساس آرماتوربندی است و باید به روش سرد و توسط دستگاه های خمکاری استاندارد انجام شود. استفاده از شعله یا حرارت مثل هواگاز ممنوع است، چون بافت آهن تغییر می کند و مقاومت مکانیکی آن به‌طور جدی پایین می‌آید.
الزامات مهم طبق مبحث نهم مقررات ملی ساختمان
| مورد | الزامات اصلی |
| فاصله میلگردهای طولی | اگر فاصله آزاد بین میلگردهای طولی بیشتر از ۱۵ سانتی‌متر باشد، باید با میلگرد رکابی یا سنجاقی مهار شوند. |
| زاویه خم قلاب ها | قلاب های انتهایی لازم است حداقل زاویه ۱۳۵ درجه داشته باشند تا گیرایی مناسب در بتن ایجاد شود، مخصوصاً در مناطق با خطر زلزله. |
| طول قلاب | برای قلاب با خم ۱۳۵ درجه، طول مستقیم انتها باید حداقل ۶ برابر قطر میلگرد باشد، ولی نباید کمتر از ۷.۵ سانتی‌متر باشد. |
| ساختمآن های بلند | استفاده از میلگرد رکابی در ساختمآن های بیش از ۵ طبقه الزامی است. |
جمع بندی
میلگرد رکابی گرچه ظاهراً قطعه ای ساده است، اما نقش اصلی در عملکرد سازه های بتنی دارد. این قطعات Uشکل علاوه بر حفظ فاصله مناسب بین آرماتورها، بار برشی را بهتر توزیع می کنند و از باز شدن ترک های برشی جلوگیری می کنند؛ بنابراین کیفیت طراحی و اجرای آن ها مستقیماً روی ایمنی و دوام ساختمان اثر می گذارد.
وقتی در کارگاه یا نقشه ها، میلگرد رکابی را می بینید، بدانید که این قطعات صرفاً نگهدارنده موقت نیستند بلکه جزئی از سیستم مقاوم سازی سازه اند که باید مطابق استانداردها و محاسبات مهندسی نصب شوند. برای اطلاع از قیمت روز آهن آلات و مشاوره خرید میلگرد رکابی، به سایت آهن123 مراجعه کنید یا با کارشناسان ما تماس بگیرید.
سوالات متداول
میلگرد رکابی دقیقاً چیست و چه کاربردی دارد؟
میلگرد رکابی یک نوع خاموت باز به شکل حرف U است که سه کاربرد اصلی دارد:
- تنظیم دقیق فاصله بین دو شبکه آرماتور (مثلاً در فونداسیون)
- افزایش مقاومت سازه در برابر نیروهای برشی
- جلوگیری از کمانش (خم شدن) میلگردهای طولی.
آیا می توان به جای میلگرد رکابی از قطعه دیگری استفاده کرد؟
برای نقش “فاصله نگهدار” بین دو شبکه میلگردی در فونداسیون یا دال، میلگرد رکابی بهترین و استانداردترین گزینه است و جایگزین مناسبی ندارد. اما برای تحمل برش، در برخی موارد می توان از خاموت های بسته یا میلگرد های سنجاقی نیز استفاده کرد که انتخاب بین آن ها به طراحی سازه بستگی دارد.
تفاوت اصلی میلگرد رکابی با خاموت بسته چیست؟
تفاوت اصلی در شکل (باز در برابر بسته) و عملکرد است. خاموت بسته به دلیل شکل بسته اش، مقاومت بسیار خوبی در برابر نیروهای پیچشی دارد و هسته بتن را بهتر محصور می کند. میلگرد رکابی در تحمل پیچش ضعیف است اما اجرای آن در المآن های صفحه ای مانند دیوار و فونداسیون بسیار ساده تر است.
