سقف طاق ضربی؛ از نحوه اجرا تا عملکرد در برابر زلزله
سقف طاق ضربی؛ قدیمی اما هنوز زنده!
اگر کمی در کوچهپسکوچههای ساختمانهای قدیمی ایران قدم زده باشید، احتمالاً با سازههایی روبهرو شدهاید که با وجود عمر بالا، هنوز هم سر پا ایستادهاند. یکی از دلایل این ماندگاری، استفاده از سقف طاق ضربی است؛ سقفی که شاید امروز کمتر اجرا شود، اما هنوز هم نامش در پروژههای بازسازی، مقاومسازی و حتی بحثهای مهندسی شنیده میشود.
سقف طاق ضربی یکی از قدیمیترین انواع سقف در ساختمانسازی ایران است که با ترکیب تیرآهن، آجر و ملات ساخته میشود. شاید با خودتان بگویید: «قدیمی است، پس حتماً منسوخ شده!» اما همیشه هم اینطور نیست؛ «اسب کهنه، بعضی وقتها از اسب تازهنفس جلو میزند!»
در این مقاله قرار است به زبان ساده اما تخصصی بررسی کنیم:
سقف طاق ضربی چیست؟
چگونه اجرا میشود؟
چه مزایا و معایبی دارد؟
و مهمتر از همه، عملکرد سقف طاق ضربی در برابر زلزله چگونه است؟
اگر در حوزه ساختوساز، خرید و فروش آهنآلات یا حتی بازسازی ساختمانهای قدیمی فعالیت میکنید، این مقاله تا انتها به دردتان میخورد.
سقف طاق ضربی چیست؟
سقف طاق ضربی (Brick Arch Roof / Vaulted Brick Ceiling) نوعی سقف سنتی است که در آن بین تیرآهنهای موازی، طاقهایی از آجر با ملات گچ یا سیمان اجرا میشود. این طاقها بهصورت قوسی شکل ساخته میشوند و وزن سقف را به تیرآهنها منتقل میکنند.
در این سیستم، تیرآهنها معمولاً از نوع IPE یا تیرآهنهای بالنیمپهن هستند که با فاصلهای مشخص (معمولاً بین ۸۰ تا ۱۱۰ سانتیمتر) کنار هم قرار میگیرند. فضای خالی بین آنها با آجر فشاری یا آجر ماشینی پر شده و به شکل طاق در میآید. به همین دلیل به آن «طاق ضربی» گفته میشود؛ چون آجرها با ضربه و فشار در جای خود محکم میشوند.
سقف طاق ضربی سالها انتخاب اول ساختمانسازان بوده، مخصوصاً زمانی که هنوز خبری از سقفهای کامپوزیت، عرشه فولادی و تیرچه بلوک نبود. سادگی اجرا، دسترسی آسان به مصالح و هزینه نسبتاً پایین، این سقف را به گزینهای محبوب تبدیل کرده بود.
مشاهده قیمت تیرآهن سایز 18 در سایت آهن یک دو سه.
نحوه اجرا سقف طاق ضربی
اجرای سقف طاق ضربی نیازمند دقت، تجربه استادکار و رعایت اصول فنی است؛ چون برخلاف ظاهر سادهاش، اگر درست اجرا نشود، میتواند دردسرساز شود. «خشت اول چون نهد معمار کج…» بقیهاش را که خودتان بهتر میدانید!
در مرحله اول، تیرآهنها روی دیوارهای باربر یا تیرهای اصلی سازه نصب میشوند. تراز بودن تیرآهنها اهمیت زیادی دارد، چون هرگونه اختلاف تراز میتواند باعث توزیع نامناسب بار در سقف شود. معمولاً تیرآهنها به کمک شاسیکشی یا نشیمن مناسب مهار میشوند.
در مرحله بعد، بین تیرآهنها با استفاده از آجر فشاری یا آجر ماشینی و ملات (اغلب گچ و خاک یا سیمان) طاق زده میشود. آجرها بهصورت مورب و قوسی چیده میشوند تا نیروهای فشاری را بهخوبی منتقل کنند. پس از اتمام طاقزنی، روی سقف یک لایه ملات شمشهگیری اجرا میشود تا سطحی نسبتاً صاف برای کفسازی طبقه بالا فراهم شود.
در نهایت، بسته به نوع کاربری ساختمان، ممکن است از کلاف فلزی، میلگرد حرارتی یا بتن سبک برای افزایش یکپارچگی سقف استفاده شود؛ هرچند در ساختمانهای قدیمی، این موارد کمتر رعایت میشده است.
مزایا و معایب سقف طاق ضربی
هیچ سیستمی در دنیا بیعیب نیست؛ سقف طاق ضربی هم از این قاعده مستثنی نیست. بیایید منصفانه و بدون تعصب، مزایا و معایب آن را بررسی کنیم.
مزایای سقف طاق ضربی
یکی از مهمترین مزایای سقف طاق ضربی، سادگی اجرا است. این سقف نیاز به قالببندی پیچیده یا تجهیزات خاص ندارد و با نیروی انسانی ماهر قابل اجراست. همین موضوع باعث شده بود در گذشته، سرعت اجرای پروژهها بالا برود.
از دیگر مزایا میتوان به دسترسی آسان به مصالح اشاره کرد. آجر، گچ، سیمان و تیرآهن تقریباً در همه شهرها بهراحتی پیدا میشوند. همچنین در زمان خود، این سقف از نظر اقتصادی مقرونبهصرفه بوده و هزینه تمامشده کمتری نسبت به برخی سیستمهای مدرن داشته است.
علاوه بر این، سقف طاق ضربی در برابر بارهای ثقلی عملکرد قابل قبولی دارد و اگر درست اجرا شود، میتواند سالها بدون مشکل کار کند؛ همانطور که هنوز هم در بسیاری از ساختمانهای قدیمی شاهد آن هستیم.
معایب سقف طاق ضربی
اما برسیم به روی دیگر سکه. مهمترین ایراد سقف طاق ضربی، وزن مرده بالا است. استفاده از آجر و ملات سنگین باعث میشود بار زیادی به سازه وارد شود؛ موضوعی که در مناطق زلزلهخیز اصلاً شوخیبردار نیست.
نکته منفی دیگر، عملکرد ضعیف در برابر نیروهای جانبی مثل زلزله است. این سقف ذاتاً یکپارچگی لازم را ندارد و در صورت عدم اجرای کلافبندی مناسب، ممکن است در زلزله دچار ریزش یا ترکهای جدی شود.
همچنین اجرای تأسیسات (برق، مکانیک) در سقف طاق ضربی سختتر است و معمولاً نیاز به تخریب یا ایجاد شیار دارد که خود باعث تضعیف سقف میشود.
مشاهده قیمت روز پروفیل در سایت آهن یک دو سه.
عملکرد سقف طاق ضربی در مقابل زلزله
حالا برسیم به حساسترین بخش ماجرا؛ عملکرد سقف طاق ضربی در برابر زلزله. اگر بخواهیم صادقانه صحبت کنیم، این سقف در برابر زلزله نمره خیلی بالایی نمیگیرد. دلیلش هم کاملاً فنی و مشخص است.
اولین مشکل، همان وزن زیاد سقف است. هرچه وزن سازه بیشتر باشد، نیروی زلزله واردشده هم بیشتر میشود. سقف طاق ضربی به دلیل استفاده از آجر و ملات سنگین، نیروی زلزله را تشدید میکند و فشار زیادی به تیرآهنها و دیوارهای باربر وارد میشود.
دومین مسئله، عدم دیافراگم صلب (Rigid Diaphragm) است. سقف طاق ضربی معمولاً بهصورت یکپارچه عمل نمیکند و نمیتواند نیروهای جانبی را بهدرستی به اجزای مقاوم سازه منتقل کند. به زبان سادهتر، هر بخش ساز خودش را میزند!
در بسیاری از زلزلههای گذشته، مشاهده شده که سقفهای طاق ضربی به دلیل نبود کلافبندی مناسب یا اتصال ضعیف به تیرها، دچار ریزش جزئی یا کامل شدهاند. به همین دلیل، در آییننامههای جدید ساختمانی، اجرای این نوع سقف برای ساختمانهای جدید توصیه نمیشود.
البته اگر ساختمان قدیمی دارای سقف طاق ضربی باشد، میتوان با روشهایی مثل مقاومسازی، اجرای بتن روی سقف، افزودن کلاف فلزی یا استفاده از الیاف FRP تا حدی ایمنی آن را افزایش داد. «جلوی ضرر را هر وقت بگیری، منفعت است.»
مشاهده قیمت ورق 12 میل کاویان در سایت آهن یک دو سه.
سوالات متداول درباره سقف طاق ضربی
سقف طاق ضربی چیست؟
سقف طاق ضربی نوعی سقف سنتی است که با استفاده از تیرآهن، آجر و ملات اجرا میشود و آجرها بهصورت قوسی بین تیرآهنها چیده میشوند.
آیا سقف طاق ضربی هنوز هم اجرا میشود؟
امروزه اجرای سقف طاق ضربی در ساختمانهای جدید توصیه نمیشود، اما در ساختمانهای قدیمی و پروژههای بازسازی هنوز دیده میشود.
فاصله استاندارد تیرآهن در سقف طاق ضربی چقدر است؟
معمولاً فاصله تیرآهنها بین ۸۰ تا ۱۱۰ سانتیمتر در نظر گرفته میشود که به دهانه و بار وارده بستگی دارد.
سقف طاق ضربی چه مزیتی دارد؟
سادگی اجرا، دسترسی آسان به مصالح و هزینه نسبتاً پایین از مهمترین مزایای سقف طاق ضربی هستند.
بزرگترین عیب سقف طاق ضربی چیست؟
وزن مرده بالا و عملکرد ضعیف در برابر زلزله، مهمترین معایب این نوع سقف محسوب میشوند.
آیا سقف طاق ضربی در برابر زلزله ایمن است؟
خیر، این سقف بهطور ذاتی مقاومت کمی در برابر زلزله دارد مگر اینکه بهصورت اصولی مقاومسازی شود.
امکان مقاومسازی سقف طاق ضربی وجود دارد؟
بله، با روشهایی مانند اجرای کلاف فلزی، بتنریزی روی سقف یا استفاده از الیاف FRP میتوان مقاومت آن را افزایش داد.
وزن سقف طاق ضربی نسبت به سقفهای جدید چگونه است؟
سقف طاق ضربی نسبت به سیستمهای مدرن مانند تیرچه بلوک یا عرشه فولادی وزن بیشتری دارد.
اجرای تأسیسات در سقف طاق ضربی چگونه است؟
اجرای تأسیسات در این سقف دشوارتر است و معمولاً نیاز به شیارزنی و تخریب موضعی دارد.
آیا سقف طاق ضربی برای ساختمانهای چند طبقه مناسب است؟
خیر، به دلیل وزن بالا و ضعف لرزهای، برای ساختمانهای چند طبقه گزینه مناسبی نیست.
آیا سقف طاق ضربی هنوز هم گزینه مناسبی است؟
سقف طاق ضربی بخشی از تاریخ ساختمانسازی ایران است؛ سقفی که سالها امتحان خود را پس داده، اما دیگر با نیازهای سازهای امروز همخوانی ندارد. اگرچه این سیستم هنوز هم در برخی پروژههای بازسازی یا ساختمانهای کمطبقه دیده میشود، اما برای ساختوسازهای جدید، بهتر است سراغ گزینههای مدرنتر و ایمنتر برویم.
اگر در حوزه خرید و فروش آهنآلات، تیرآهن و میلگرد فعالیت میکنید، شناخت دقیق سقف طاق ضربی به شما کمک میکند تا مشاوره بهتری به مشتریان بدهید و تصمیمهای فنیتری بگیرید. در نهایت، انتخاب سیستم سقف باید بر اساس ایمنی، بودجه، آییننامه و شرایط پروژه انجام شود؛ نه فقط عادتهای قدیمی.
