چرا قیمت آهن آلات در ایران پایین نمی‌آید؟
صنعت آهن ایران، یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور و تأمین‌کننده اشتغال و صادرات غیرنفتی، طی سال‌های اخیر زیر بار هزینه های فزاینده تولید قرار گرفته است.
در حالی که بازار ساخت‌وساز در وضعیت رکودی قرار دارد و توان خرید مصرف‌کننده کاهش یافته، قیمت آهن آلات در بازار داخلی همچنان در سطوح بالا باقی مانده است! کارشناسان معتقدند علت این مقاومت قیمتی نه در سیاست های کارخانه ها، بلکه در ساختار پرهزینه تولید و سیاست های اقتصادی ناپایدار جست‌وجو می شود.
بهای سنگین انرژی و ارز برای فولادسازان
افزایش تعرفه حامل‌های انرژی، به‌ویژه گاز صنعتی، و محدودیت های دوره ای در تأمین برق و گاز، مهم‌ترین چالش کارخانه های فولاد در چند سال گذشته بوده است. قطع برق در تابستان و افت فشار گاز در زمستان، باعث کاهش ظرفیت تولید و در برخی موارد توقف خطوط شده است.
از سوی دیگر، انرژی که زمانی به‌عنوان مزیت رقابتی فولاد ایران شناخته می شد، امروز خود به گران‌ترین مؤلفه در بهای تمام‌شده تبدیل شده است. وقتی انرژی گران می شود، هزینه نهایی هر تن فولاد بالا می‌رود و تولیدکننده دیگر توان عرضه محصول با نرخ پایین‌تر را ندارد.
اما عامل دوم، نوسانات مداوم نرخ ارز است. هرچند بسیاری از مواد اولیه مانند سنگ آهن داخلی است، اما تجهیزات، الکترودهای گرافیتی و قطعات اصلی وارداتی‌اند. افزایش نرخ ارز در سامانه نیما و بازار آزاد، هزینه تأمین این اقلام را چند برابر کرده است؛ به همین دلیل، حتی در شرایط افت قیمت جهانی فولاد، هزینه های ریالی تولید در ایران رو به رشد باقی مانده است.
مثلث فشار تورم، دستمزد و محدودیت صادرات
رشد شدید هزینه های جاری از جمله حقوق و مزایای کارگران، بیمه، مالیات و حمل و نقل نیز فشار مضاعفی بر بنگاه ها آورده است. در حالی که بهره وری نیروی کار تغییر قابل توجهی نکرده، هزینه های پرسنلی و اداری افزایش چشمگیری یافته است. در چنین شرایطی، حفظ نیروی انسانی و تداوم تولید تنها با افزایش تدریجی قیمت محصولات ممکن می شود.
بعد سوم این مثلث فشار، محدودیت های صادراتی است. دولت طی سال‌های اخیر با هدف کنترل بازار داخلی، صادرات فولاد را با عوارض و مقررات پیچیده همراه کرده است. این تصمیم عملاً جریان نقدینگی کارخانه ها را مختل کرده و بازگشت ارز حاصل از صادرات را دشوار ساخته است. بنابراین، حتی با وجود مازاد موجودی انبارها، تولیدکنندگان امکان کاهش قیمت در بازار داخلی را ندارند و مجبورند قیمت ها را برای جلوگیری از زیان حفظ کنند.
بازار ناکارآمد و نقش دلالی در اختلاف قیمت ها
ساختار توزیع و نظام بازار آهن آلات نیز به این بحران قیمتی دامن زده است. واسطه‌گری گسترده، رقابت های صوری در بورس کالا و نبود شفافیت واقعی میان عرضه و تقاضا، باعث شده فاصله قیمتی بین نرخ کارخانه و بازار آزاد در برخی مقاطع به بیش از ۲۰ درصد برسد.
این اختلاف در اصل ناشی از ضعف نظارت و رفتار سوداگرانه در بازار است؛ مسأله ای که باعث شده حتی شفاف‌ترین بستر معاملاتی کشور یعنی بورس کالا، گاهی به بستری برای رشد مصنوعی قیمت ها تبدیل شود.
هزینه مالی تولید؛ حلقه آخر در زنجیره فشار
در کنار افزایش هزینه های تولید، رشد نرخ بهره بانکی و دشواری دریافت تسهیلات نیز مشکلات نقدینگی فولادسازان را تشدید کرده است. بسیاری از واحدهای متوسط و کوچک برای تأمین سرمایه در گردش، ناچار به استفاده از وام های کوتاه مدت و گران قیمت هستند.
در این وضعیت، کاهش قیمت فروش به معنای افزایش زیان عملیاتی است؛ به همین دلیل، کارخانه ها برای بقا ترجیح می دهند با کاهش تیراژ و حفظ قیمت ها، فعالیت خود را در سطح حداقلی ادامه دهند.
راز ماندگاری قیمت بالای آهن در ایران
ترکیب این عوامل نشان می دهد که گرانی آهن آلات در ایران صرفاً نتیجه تصمیم کارخانه ها نیست، بلکه بازتاب مستقیم ساختار پرهزینه اقتصاد کشور است. افزایش نرخ انرژی، تورم داخلی، نوسانات ارزی و سیاست های غیرهماهنگ مالی و صادراتی، مزیت رقابتی صنعت فولاد را فرسایش داده اند.
تا زمانی که سیاستی منسجم برای تثبیت هزینه های تولید، اصلاح نظام توزیع و تسهیل صادرات تدوین نشود، انتظار کاهش محسوس قیمت آهن در بازار غیرواقع بینانه است.
در بهترین حالت، بازار آهن در ماه های پیش‌رو شاهد ثبات نسبی با تمایل جزئی به رشد قیمت ها خواهد بود؛ چرا که صنعت فولاد، همچنان در میدان فشار هزینه ها گرفتار است.
