میلگردهای غیراستاندارد در بازار ایران؛ چرا زلزله هنوز جدی گرفته نمی‌شود؟
چرا بعضی کارخانه‌های تولید میلگرد، هنوز استاندارد زلزله را رعایت نمی‌کنند؟ بررسی فنی و مستند
در کشوری زلزله‌خیز مانند ایران، رعایت استانداردهای مقاوم‌سازی سازه‌ها اهمیت حیاتی دارد. یکی از ارکان اصلی ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله، استفاده از میلگرد استاندارد و مقاوم در برابر نیروهای لرزه‌ای است. با این حال، مشاهده می‌شود که برخی کارخانه‌های تولید میلگرد، هنوز نتوانسته‌اند خود را با الزامات استانداردهای زلزله و بازار آهن تطبیق دهند. در این مقاله، با نگاهی تخصصی و مستند، به بررسی علل این مسئله، پیامدهای آن و راهکارهای مقابله با آن می‌پردازیم.
اهمیت رعایت استاندارد زلزله در تولید میلگرد
میلگرد، به‌عنوان مهم‌ترین عنصر تقویت‌کننده بتن، نقش اساسی در تحمل بارهای جانبی ناشی از زلزله ایفا می‌کند. طبق مقررات ملی ساختمان ایران (مبحث نهم و دهم)، میلگردهای مصرفی باید از استانداردهای مقاومتی خاصی از جمله:
انعطاف‌پذیری مناسب (Ductility)
حداقل مقاومت تسلیم و کشش
چسبندگی مناسب با بتن
مقاومت در برابر خمش و پیچش
برخوردار باشند. استفاده از میلگرد غیراستاندارد می‌تواند منجر به شکست سازه، فروریزش ساختمان، و تلفات انسانی در هنگام وقوع زلزله شود.
دلایل عدم رعایت استاندارد زلزله توسط برخی کارخانه‌ها
1. ضعف نظارتی و نبود کنترل دقیق
یکی از مهم‌ترین دلایل، نقص در سیستم نظارت بر تولید و عرضه محصولات فولادی است. برخی کارخانه‌های کوچک یا غیرمجاز، خارج از دید سازمان ملی استاندارد، اقدام به تولید میلگردهای ارزان‌قیمت اما غیراستاندارد می‌کنند.
2. نبود زیرساخت فنی و تجهیزات پیشرفته
تولید میلگرد مقاوم در برابر زلزله نیازمند تجهیزات پیشرفته نورد گرم، کنترل کیفیت، آنالیز متالورژیکی و عملیات حرارتی (ترمکس) است. بسیاری از کارخانه‌های قدیمی یا کم‌سرمایه، فاقد این زیرساخت‌ها هستند و نمی‌توانند محصولاتی با کیفیت بالا تولید کنند.
3. سودجویی و کاهش هزینه تولید
تولید میلگرد با آلیاژ و فرآیند استاندارد، هزینه بیشتری دارد. برخی تولیدکنندگان برای رقابت قیمتی یا افزایش سود، از مواد اولیه بی‌کیفیت یا فرآیندهای غیراستاندارد استفاده می‌کنند که در نهایت منجر به تولید محصول نامرغوب می‌شود.
4. نبود فرهنگ مصرف صحیح در بازار
متأسفانه برخی خریداران، صرفاً بر اساس قیمت تصمیم‌گیری می‌کنند و نه کیفیت. این موضوع باعث می‌شود میلگردهای غیراستاندارد نیز بازار فروش پیدا کنند و تولید آن ادامه یابد.
مشاهده قیمت روز میلگرد در سایت آهن یک دو سه.
تشخیص میلگرد غیراستاندارد از استاندارد
یکی از مشکلات مهم، عدم توانایی خریداران در تشخیص میلگرد غیراستاندارد است. برخی نشانه‌ها برای شناسایی میلگرد غیراستاندارد شامل موارد زیر هستند:
عدم حک نام کارخانه یا استاندارد ملی روی میلگرد
سطح زبر یا ناهموار
وزن غیرواقعی نسبت به قطر اسمی
نتایج آزمایش کشش و خمش نامطلوب
خطرات استفاده از میلگردهای غیراستاندارد در برابر زلزله
استفاده از میلگردهای ضعیف یا غیراستاندارد می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد، از جمله:
کاهش دوام و ایمنی سازه در برابر زلزله
افزایش احتمال ترک‌خوردگی بتن
ناتوانی در جذب انرژی لرزه‌ای
فروریزش طبقات در هنگام زلزله شدید
مطالعات زمین‌لرزه‌های اخیر مانند زلزله بم، کرمانشاه و سی‌سخت نشان می‌دهند که ساختمان‌هایی با میلگرد استاندارد عملکرد بهتری داشته‌اند.
راهکارهای مقابله با این مشکل در صنعت فولاد
1. تقویت نظارت و بازرسی‌های فنی
ضروری است که سازمان‌های نظارتی مانند سازمان ملی استاندارد، وزارت صمت و نظام مهندسی ساختمان، بازرسی‌های دوره‌ای و نمونه‌برداری تصادفی از محصولات کارخانه‌ها را افزایش دهند.
2. فرهنگ‌سازی در بین خریداران و سازندگان
افزایش آگاهی خریداران در مورد اهمیت خرید میلگرد مقاوم و استاندارد یکی از مهم‌ترین گام‌هاست. اطلاع‌رسانی درباره خطرات استفاده از محصولات بی‌کیفیت می‌تواند نقش مهمی در تغییر رفتار بازار ایفا کند.
3. ممنوعیت عرضه محصولات بدون گواهی‌نامه فنی
کارخانه‌هایی که گواهی‌نامه‌های فنی و استاندارد ندارند، نباید مجاز به فروش محصول در بازار رسمی کشور باشند. استفاده از میلگرد بدون شناسنامه فنی باید ممنوع اعلام شود.
4. استفاده از برندهای معتبر
پیشنهاد می‌شود خریداران تنها از برندهای شناخته‌شده مانند ذوب‌آهن، کویر کاشان، بناب، نیشابور و خراسان خرید کنند که دارای تاییدیه‌های رسمی از مراجع ذی‌ربط هستند.
بررسی تطابق میلگرد با مقررات ملی ساختمان ایران
یکی از مهم‌ترین منابع قانونی برای رعایت استانداردهای فنی در ساخت‌وساز، مقررات ملی ساختمان ایران است. در مبحث نهم (طرح و اجرای ساختمان‌های بتن‌آرمه) و مبحث دهم (طراحی و اجرای ساختمان‌های فولادی) تأکید شده که میلگرد مصرفی باید دارای مشخصات مکانیکی ویژه‌ای باشد، از جمله:
مقاومت تسلیم بالای ۴۰۰ مگاپاسکال برای مناطق زلزله‌خیز
ازدیاد طول مجاز برای جذب انرژی زلزله
مطابقت با استاندارد ملی 3132 ایران یا استانداردهای بین‌المللی مانند ASTM A615
اما برخی کارخانه‌ها به دلیل نبود الزام اجرایی یا ضعف در نظام بازرسی مصالح ساختمانی، میلگردهایی تولید می‌کنند که از نظر تست کشش، خمش و ضربه، توان لازم برای عملکرد مطلوب در زلزله را ندارند.
نقش مهندس ناظر و مجری ذی‌صلاح در شناسایی میلگرد غیراستاندارد
نقش مهندس ناظر و مجری ذی‌صلاح ساختمان در تشخیص میلگرد غیراستاندارد بسیار کلیدی است. طبق قانون، ناظر موظف است مصالح مصرفی را پیش از اجرا بررسی کرده و در صورت مشاهده عدم درج مشخصات کارخانه، نبود تست آزمایشگاهی یا وزن غیرواقعی میلگرد، آن را مردود اعلام کند.
متأسفانه در بسیاری از پروژه‌های خصوصی یا در مناطق دور از مرکز، این نظارت به‌صورت سلیقه‌ای یا حتی حذف‌شده صورت می‌گیرد، که خود زمینه را برای رواج میلگرد بی‌کیفیت فراهم می‌سازد.
بررسی نموداری: تفاوت میلگرد استاندارد و غیراستاندارد در تست کشش
| مشخصه | میلگرد استاندارد A3 | میلگرد غیراستاندارد (نمونه بازار آزاد) |
|---|---|---|
| مقاومت تسلیم (MPa) | ۴۰۰ | ۲۸۰ |
| مقاومت کششی نهایی (MPa) | ۶۰۰ | ۳۵۰ |
| ازدیاد طول نسبی (%) | ۱۴ | ۶ |
| خمش ۱۸۰ درجه | بدون ترک‌خوردگی | ترک‌های سطحی و شکست موضعی |
این جدول به‌خوبی نشان می‌دهد که میلگردهای غیراستاندارد نه‌تنها مقاومت کافی ندارند بلکه در برابر تنش‌های وارده ناشی از زلزله به‌سرعت تسلیم می‌شوند.
استانداردهای جهانی میلگرد زلزله‌ای: مقایسه با ایران
در بسیاری از کشورهای پیشرفته، استفاده از میلگردهای مخصوص زلزله از الزامات قانونی است. به‌عنوان مثال:
در ژاپن، میلگردها طبق استاندارد JIS G3112 با کنترل سخت‌گیرانه‌ای در تولید و آزمایش همراه‌اند.
در آمریکا، ASTM A706 برای میلگردهای مناسب نواحی لرزه‌ای تدوین شده است که ویژگی‌های خاصی در انعطاف‌پذیری و تنش تسلیم دارد.
ایران نیز با معرفی استاندارد ISIRI 3132 گامی در این مسیر برداشته، اما اجرای سراسری و اجباری آن هنوز کامل نشده است. نیاز است که این استاندارد با ضمانت اجرایی قوی‌تری در تولید و مصرف اعمال شود.
مشاهده قیمت تیرآهن 18 یزد در سایت آهن یک دو سه.
آینده صنعت فولاد ایران در مسیر رعایت الزامات زلزله
با پیشرفت تکنولوژی نورد گرم، استفاده از سیستم‌های ترمکس (Quenching & Self-Tempering) و افزایش ظرفیت تولید کارخانجات مدرن مانند فولاد کاوه، فولاد آناهیتا، مجتمع فولاد روهینا جنوب، امید آن می‌رود که در سال‌های آینده، سهم میلگردهای زلزله‌ای در بازار بیشتر شود.
کارخانه‌هایی که از فناوری نورد مستقیم و کنترل کیفیت لحظه‌ای استفاده می‌کنند، توانایی تولید میلگردهایی با خواص مکانیکی متناسب با استانداردهای زلزله را دارند.
نقش فروشندگان و توزیع‌کنندگان معتبر در مقابله با میلگرد غیراستاندارد
علاوه بر تولیدکنندگان، مسئولیت مهمی نیز بر عهده فروشندگان مصالح است. شرکت‌هایی مانند آهن یک دو سه که صرفاً با کارخانه‌های دارای گواهی‌نامه فنی همکاری می‌کنند و محصولاتی با شناسنامه، آنالیز آزمایشگاهی و اصالت ارائه می‌دهند، نقش کلیدی در حفظ کیفیت بازار آهن دارند.
در زمان خرید، مشتری باید از فروشنده بخواهد:
شناسنامه فنی و آنالیز میلگرد
برگه تأییدیه استاندارد ملی
تطابق مشخصات ظاهری و وزن
را ارائه دهد.
توصیه نهایی به سازندگان و خریداران
با توجه به خطرات شدید استفاده از میلگرد غیراستاندارد در زلزله، توصیه می‌شود:
از خرید میلگرد فله‌ای یا فاقد نام کارخانه خودداری کنید.
تنها از برندهای تاییدشده و دارای گواهی‌نامه معتبر خرید نمایید.
قبل از خرید، با مشاوران فروش تخصصی مانند کارشناسان آهن یک دو سه مشورت نمایید.
وقتی کیفیت، جان انسان‌ها را تضمین می‌کند
مشکل عدم رعایت استاندارد زلزله در برخی کارخانه‌های تولید میلگرد، ریشه در عوامل فنی، اقتصادی، نظارتی و فرهنگی دارد. این معضل نه‌تنها تهدیدی برای کیفیت ساخت‌وساز است، بلکه می‌تواند جان و مال هزاران نفر را در معرض خطر قرار دهد. راهکارهایی همچون افزایش نظارت، فرهنگ‌سازی، الزام به ارائه گواهی فنی، و تقویت زیرساخت تولید استاندارد می‌تواند این مشکل را تا حد زیادی کاهش دهد.
شرکت آهن یک دو سه با در اختیار داشتن مجموعه‌ای از محصولات استاندارد و کارشناسان فنی مجرب، آماده همکاری با سازندگان و مهندسان برای تأمین ایمن‌ترین میلگردهای موجود در بازار است.
